તારા કાયદા અને નિયમો
તારે જ બનાવવા જોઇએ!
ચિંતનની પળે : કૃષ્ણકાંત ઉનડકટ
માગું હું તો ના ન પાડે એ કદી,
હોય ના પાસે તો માગી મોકલે,
સ્મિત જે આપે છે મને જાહેરમાં,
આંસુની એ ભેટ છાની મોકલે.
-અલ્પા વસા
આજે પ્રજાસત્તાક દિવસ છે. આપણે બધા જાણીએ છીએ કે, આજની તારીખે આપણું બંધારણ અમલમાં આવ્યું હતું. આખો દેશ એ મુજબ જ ચાલે છે. દેશની જેમ જિંદગી માટે પણ નિયમો જરૂરી છે. જિંદગીનું પણ એક બંધારણ હોવું જોઇએ. જિંદગીને છૂટો દોર ન આપી શકાય. જો જિંદગીની લગામ આપણા હાથમાં ન રાખીએ તો જિંદગી ભટકી અને ક્યારેક અટકી જતી હોય છે. દરેક વ્યક્તિ જુદી છે. દેખાવમાં ભલે આપણે બધા સરખા રહ્યા, પણ સમજ, સ્વભાવ અને સંજોગોથી આપણે જુદા પડીએ છીએ. આપણી માનસિકતા કોઇને મળતી આવતી હોઈ શકે છે, પણ હાથના અંગૂઠાની છાપની જેમ બે માણસ સંપૂર્ણપણે ક્યારેય સરખા નથી હોતા. પ્રકૃતિએ પોતાની તમામ રચનામાં વેરાઇટીઝ મૂકી છે. એક જ ઝાડનાં બે પાંદડાં સરખાં નથી હોતાં. એક જ છોડ પર આવતાં બે ફૂલ પણ જુદાં જુદાં હોય છે. ઝરણાંનું વહેણ જુદું જુદું હોય છે. બે પહાડ પણ ક્યાંય એકસરખા નથી. એક દરિયો હોય તો પણ કિનારા જુદા જુદા હોય છે. એકસાથે જન્મેલાં ટ્વિન્સ બાળકો પણ ક્યાં એકસરખાં હોય છે? દરેક માણસ નિયતિ લખાવીને આવે છે એવું કહેવાતું આવ્યું છે. નિયતિ ભલે લખાઇ જતી હોય, પણ તેને આકાર આપણે આપવો પડે છે. માટીનો પિંડ એક જ હોય છે, પણ તેમાંથી ઘાટ અલગ અલગ ઘડી શકાય છે. આપણે આપણી જિંદગીને કેવો આકાર આપવો એ આપણે નક્કી કરવાનું હોય છે. આપણી જિંદગીના વિધાતા આપણે જ હોઇએ છીએ. આપણી હાર, જીત, સફળતા, નિષ્ફળતાથી માંડીને આપણાં સુખ અને દુ:ખ માટે આપણે જ જવાબદાર હોઇએ છીએ.
એક યુવાનની આ વાત છે. તેના પિતાનું સમાજમાં ખૂબ માન હતું. બધા તેમની સાથે આદરપૂર્વક વર્તતા હતા. પિતાનો રુતબો જોઇને પુત્રને ખુશી થતી. તે પિતાનાં વાણી-વર્તનમાંથી સતત નવું નવું શીખતો રહેતો હતો. એક દિવસ બાપ દીકરો બેઠા હતા. જિંદગીની વાત નીકળી ત્યારે દીકરાએ પિતાને કહ્યું કે, મારે તમારા જેવું બનવું છે. આ વાત સાંભળીને પિતાએ કહ્યું, તારો ઉદ્દેશ સારો છે છતાં હું તને કહીશ કે, તારે મારા જેવા બનવાને બદલે તારા જેવા બનવું જોઇએ. હું સારો હોઇશ, પણ હું કંઇ માઇલસ્ટોન નથી. તું મારાથી પણ વધુ સારો બની શકે છે. સારા બનવાના માર્ગનો કોઇ અંત નથી. જિંદગીના દરેક તબક્કે વધુ સારા બનવાની અને સારું કરવાની તકો રહેલી છે. મને આ ઉંમરે પણ એમ થાય છે કે, મારે હજુ સારા બનવું છે. તારી નજર મારા સુધીની જ નહીં પણ મારાથી પણ આગળની હોવી જોઇએ. હું કોઇને જોઇને કંઇ શીખ્યો નથી. હું શીખતો ગયો અને આગળ વધતો ગયો. તું પણ તારા માર્ગે આગળ વધતો રહે, શીખતો રહે. મંજિલ નક્કી કરવી એના કરતાં પણ વધુ જરૂરી છે કે માર્ગ નક્કી કરવો. માર્ગ સારો અને સાચો હશે તો મંજિલ વાજબી અને યોગ્ય જ હશે. જિંદગી આપણને આપણી લાયકાત મુજબ જ બધું આપતી હોય છે. જે મેળવવું હોય એના માટે લાયકાત કેળવવી પડે છે.
આપણે બધા આમ તો નક્કી કરતા જ હોઇએ છીએ કે, આમ કરવું છે અને આમ નથી કરવું. જિંદગીના નિયમો લખાયેલા નથી હોતા છતાં પાળવામાં આવતા હોય છે. રોજ સવાર પડે અને આપણે નક્કી કરતા હોઇએ છીએ કે, આજે આટલું કામ કરવાનું છે. રજા કે લેઝર મૂડના પણ નિયમો આપણે પાળતા હોઇએ છીએ. રજા પણ દરેક પોતાની રીતે એન્જોય કરતા હોય છે. ક્યારેક નિયમોને બાજુએ મૂકીને જિંદગી જીવવાનું મન થાય છે. થોડીક છૂટછાટો લઇએ છીએ પણ સરવાળે પાછા લાઇન પર આવી જઇએ છીએ. ડિસિપ્લિન આપણને ડિઝર્વિંગ રાખે છે. શિસ્ત અને સંયમ માણસને સાચા માર્ગે ટકાવી રાખે છે. આપણે બસ એ ચેક કરતા રહેવું પડે છે કે, મારી લાઇફ માટે મેં જે બંધારણ ઘડ્યું છે, મેં જે નિયમો બનાવ્યા છે એ સાચા તો છેને? કેટલાક નિયમો આપણે પોતાની રીતે બનાવતા હોઇએ છીએ તો કેટલાક નિયમો આપણે બીજાને જોઇને ઘડતા હોઇએ છીએ. એક છોકરીની આ વાત છે. તેનો એક કઝિન હતો. તેણે પરીક્ષામાં ટોપ કર્યું હતું. એ છોકરીએ ભાઇને કહ્યું કે, તું શું કરતો હતો? ક્યારે અને કેટલી તૈયારીઓ કરતો હતો? તેના કઝિને પોતાનું રૂટિન તો કહ્યું જ, સાથોસાથ એમ પણ કહ્યું કે તારા નિયમો તું જ નક્કી કરે એ બહેતર છે. મને ફોલો કરવાની કંઇ જરૂર નથી. દુનિયામાં ઘણા મહાન ખેલાડીઓ થયા છે, પણ કોઇએ ક્યારેય કોઇની કોપી કરી નથી. બધાની પોતાની આગવી સ્ટાઇલ હતી. પ્રેક્ટિસના પોતાના નિયમો હતા.
જિંદગી પાછી એવી છે કે એ દરેક વખતે નિયમો મુજબ ચાલતી નથી. જિંદગી નવા નવા પડકારો સામે લાવતી રહે છે. નવી સમસ્યા માટે નવો ઉકેલ જ લાવવો પડે છે. એવા સમયે નવા નિયમને અપનાવવાની તૈયારી પણ હોવી જોઇએ. હું આમ જ કરું અને એના સિવાય કંઇ જ ન કરું એવી જીદ જિંદગી સાથે ચાલતી નથી. અમુક સમયે જિંદગી સાથે ફ્લેક્સિબલ થવું પડે છે. સંબંધો માટે પણ આપણે નિયમો બનાવતા હોઇએ છીએ. કોની સાથે કેટલા સંબંધ રાખવા, કોની કેટલું નજીક જવું, કોને નજીક આવવા દેવા એ આપણે નક્કી કરતા હોઇએ છીએ. જિંદગી માટે એ પણ ખૂબ જરૂરી છે. આપણે જેની સાથે સંબંધો રાખીએ છીએ એની અસર આપણા પર થતી હોય છે. કેટલો છાંયો મળશે એ તો ઝાડ કેવું છે તેના પર આધાર રાખે છે. વડલા કે પીપળા જેવો છાંયો નાળિયેરી ક્યારેય આપી શકે નહીં. અલબત્ત, કેટલાક સંબંધો એવા હોય છે જેના માટે એક જ લાઇનનો નિયમ લાગુ પડે છે કે, એના માટે કંઇ પણ! કોણ આપણા જીવનને બહેતર બનાવે છે, આપણાથી કોને કેટલો ફેર પડે છે, કોણ પોતાનું છે અને કોણ પારકું છે એની સમજ જિંદગીમાં કેળવવી પડે છે અને એના આધારે એની સાથેના નિયમો નક્કી કરવા પડે છે.
તમે ક્યારેય તમારી જિંદગીના નિયમો પર નજર કરી છે? એક યુવાન હતો. એ મનફાવે એમ જીવતો હતો. કામ કરી લેતા હતો. રૂપિયા પણ કમાઇ જાણતો હતો, પણ તેની રહેવાની રીતે યોગ્ય નહોતી. એક વખત તેના વડીલે કહ્યું કે, તું ભલે સારું એવું કમાઇ લેતો હોય, પણ તું જે રીતે જિંદગી જીવે છે એ રીત બરાબર નથી. તું જીવે છે એમ ન જીવાય. સૂવા, ઊઠવાથી માંડીને ખાવા-પીવાના નિયમો પણ બનાવવા પડે છે. મારી હેલ્થ માટે શું સારું છે, મારી જિંદગી માટે શું યોગ્ય છે, એની જ જો સમજ ન હોય તો સાચા નિયમો ક્યારેય બનાવી શકાતા નથી. આપણને ઘણું માફક આવે છે અને ઘણું માફક નથી આવતું, ઘણું ફાવે છે અને ઘણું નથી ફાવતું. ક્યારેક પરિસ્થિતિને તાબે થઇને આપણે અમુક ઘટનાઓ અને સ્થિતિ સાથે અનુકૂળ થઇ જતા હોઇએ છીએ, પણ એ પરમેનન્ટ નથી જીરવાતું. ટોક્સિક વાતાવરણ અને ટોક્સિક લોકો સાથે ક્યારેક પનારો પડી જતો હોય છે. એની સાથે પણ મોકો જોઇને મુક્તિ મેળવી લેવી પડતી હોય છે. જિંદગી જો આડા પાટે ચડી ગઇ હોય તો સમજવું કે, આપણે સાચા અને સારા નિયમો ફોલો કર્યા નથી. જિંદગી માટે સારી વાત એ છે કે, સમય મુજબ નિયમો બદલાવી શકાય છે. જિંદગી આપણને પૂરતી તકો આપે છે. જિંદગીને રેઢી ન મૂકો, જિંદગી ખોવાઇ જશે તો જીવવાની મજા નહીં આવે. જિંદગી જીવવાની મજા ન આવતી હોય તો તેનાં કારણો શોધીને નિરાકરણ લાવવું પડે છે. આપણી જિંદગી અંતે તો આપણે બનાવેલા નિયમો અને આપણે લીધેલા નિર્ણયોથી જ બનતી કે બગડતી હોય છે!
છેલ્લો સીન :
જિંદગીને મેનેજ કરવી પડે છે, જિંદગીને કાબૂમાં રાખવી પડે છે. જિંદગીને જો છૂટો દોર આપીએ તો જિંદગી ભટકી જાય છે. જિંદગી માટે એક માર્ગ નક્કી કરવો પડે છે અને પછી એ માર્ગ ચુકાઈ ન જાય એની પણ કાળજી રાખવી પડે છે. -કેયુ
(`સંદેશ’, `સંસ્કાર’ પૂર્તિ, તા. 26 જાન્યુઆરી, 2025, રવિવાર. `ચિંતનની પળે’ કૉલમ)
kkantu@gmail.com
